Mogiły ustalono dzięki przeprowadzonym w połowie zeszłego roku nieinwazyjnym i nieingerującym w grunt badaniom najmłodszej kwatery na Cmentarzu żydowskim w Pszczynie. Wspólny grób Josefa Silbersteina i jego starszego syna Kurta, jak również mogiły Fanny Silberstein (zm. 6.6.1938), matki Josefa i babki Kurta, oraz jej siostry bliźniaczki Dorel Steiner (zm. 16.1.1937) zostały oznaczone prostokątnymi ramami z betonu w październiku 2022 roku.

Do tej pory Silbersteinów upamiętniała m.in. ufundowana przez Sławomira Pastuszkę i odsłonięta 20 października 2020 roku tablica pamiątkowa, zawieszona na domu przedpogrzebowym cmentarza żydowskiego w Pszczynie.

Tragiczna historia Silbersteinów

Jak opisuje Sławomir Pastuszka, w chwili wybuchu II wojny światowej, tj. 1września 1939 roku, w Wiśle Wielkiej mieszkała jedna czteroosobowa rodzina żydowska. Jej głową był Josef - w czasach polskich Józef - Silberstein, handlarz produktami spożywczymi i właściciel jednej z dwóch miejscowych karczm, której budynek istnieje do dzisiaj, znajduje się przy ulicy Cieszyńskiej 12 i pełni obecnie funkcję domu mieszkalnego. Silberstein urodził się 13 maja 1886 roku w Wiśle Wielkiej, jako najmłodsze z siedmiorga dzieci Adolfa i Fanny z domu Steiner, po których przejął rodzinne zabudowania i prowadzenie interesu.

O tragicznym losie ojca i jego starszego syna, a także kilku innych mieszkańców narodowości polskiej, wspomina w monografii wsi - podając za Zygmuntem Orlikiem - Ewelina Szuster:

"Do Wisły Wielkiej oddelegowano specjalną kompanię niemiecką z zadaniem przeprowadzenia tu pacyfikacji. Z jej rąk zginęli w pierwszej kolejności miejscowi Żydzi w osobach Józefa i Kurta Silbersteina, policjant Karol Mrzyk, właściciel mleczarni Franciszek Niemiec oraz rodzina Karola Niemca. Ciała zamordowanych pogrzebano w trybie natychmiastowym w miejscu dokonania zbrodni."

Silbersteinowie zostali zamordowani i pogrzebani niedaleko swojego miejsca zamieszkania, na terenie piaskowni. Miejsce to obecnie niewielki zalesiony teren pomiędzy polami uprawnymi, po południowej stronie ulicy Cieszyńskiej.

Sławomir Pastuszka pisze, że trudno jednoznacznie stwierdzić, kiedy dokładnie i przez kogo ciała zamordowanych zostały ekshumowane i następnie pochowane na cmentarzu żydowskim w Pszczynie. Nie ma pewności też, czy spoczywały razem z innymi zamordowanymi w tym samym dniu nieszczęśnikami. Szefer wspomina, że "po kilku dniach miejscowa ludność odkopała zwłoki, chcąc je pochować na cmentarzu. Oględziny wykazały, że przed rozstrzelaniem ofiary maltretowano", natomiast Datner, że było to "zaraz po odejściu Grenzschutzu". Najprawdopodobniej jednak ekshumacja Silbersteinów z miejsca ich kaźni mogła mieć miejsce dopiero w połowie października, na co może wskazywać zgłoszenie się wtedy Rosy Silberstein do Urzędu Stanu Cywilnego w Wiśle Wielkiej celem wystawienia aktów zgonu męża i pasierba, które zapewne były niezbędne, aby dokonać oficjalnego pochówku na cmentarzu żydowskim w Pszczynie.

Upamiętnienie

Miejsce zbrodni i pierwotnego pochówku Silbersteinów zostało jeszcze w czasie wojny oznaczone przez mieszkańców wsi brzozą, która rośnie w tym miejscu do dzisiaj. Ponadto Josef i Kurt wraz z 85 innymi osobami znaleźli się na tablicy upamiętniającej miejscowe ofiary wojny. Zawisła ona w ostatnich latach na fasadzie kościoła parafialnego pw. Trójcy Przenajświętszej w Wiśle Wielkiej.

- Początkowo nie licząc, że dokładne miejsce spoczynku Silbersteinów zostanie kiedykolwiek ustalone, zdecydowałem się na upamiętnienie zamordowanych mężczyzn tablicą pamiątkową, którą ufundowałem z własnych funduszy. We wrześniu 2020 roku przygotowałem jej projekt, natomiast prace nad jej powstaniem ruszyły na początku październiku. Jej wykonawcą jest Andrzej Strączek - pisze Sławomir Pastuszka.

Prostokątna tablica z czarnego granitu zawisła na południowej elewacji domu przedpogrzebowego na cmentarzu żydowskim w Pszczynie.

Dopiero w połowie 2022 roku, dzięki przeprowadzeniu nieinwazyjnych i nieingerujących w grunt szczegółowych badań terenu najnowszej kwatery cmentarza żydowskiego, udało się bezsprzecznie ustalić lokalizację mogiły Josefa i Kurta Silbersteinów. Z badań tych wynika, że na lewo od grobu Johanny Baer znajdują się tylko trzy mogiły. Idąc chronologicznie, pierwsza mogiła kryje szczątki Dorel Steiner, kolejna Fanny Silberstein, a ostatnia Kurta i Josefa Silbersteinów.

- Groby te w październiku tego samego roku oznaczone zostały ufundowanymi przeze mnie betonowymi ramami. W przyszłości chciałbym, aby groby te oznaczone zostały nagrobkami z prawdziwego zdarzenia - pisze Pastuszka.

O szczegółach zbrodni dokonanej na Silbersteinach, jak i całym procesie upamiętnienia ofiar tego mordu przeczytać można w artykule Sławomira Pastusztki, opublikowanym na łamach mojej strony internetowej: http://www.slawekpastuszka.pl/historia/zbrodnia-w-wisle-wielkiej.